Mẹ giơ tay đón

(viết nhân đọc bài Mẹ và Con của Trần Mộng Tú)

Trần Mộng Tú bắt đầu bài viết Mẹ và Con bằng câu: Buổi chiều đang xuống từ vòm cây trứng cá...  Một cách điềm tĩnh, thản nhiên, như đang tả một cảnh chiều bình thường. Nhưng không phải, buổi chiều đó không có trong hiện tại, mà chỉ hiện ra trong tâm trí đang chờn vờn mê ngủ của tác giả. Tác giả kể lại hôm sau: Tôi đi ngủ lúc mười một giờ rưỡi tối qua, được một giấc ngắn chợt thức dậy, nằm đếm cừu mãi vẫn không ngủ lại được, trong lòng lại tự nhiên thấy nhớ mẹ quá, mẹ đã mất cách đây hai mươi lăm năm... Bèn ra ngồi vào máy bắt đầu viết trong trạng thái tâm thần mông lung...

Buổi chiều đang xuống từ vòm cây trứng cá, chị đứng nhìn mẹ giũ mái tóc ướt trong ánh nắng vàng nhạt, tóc mẹ dài lắm, dáng mẹ cao, mẹ mặc bộ quần áo lụa màu mỡ gà. À cái màu này lạ lắm, phải lớn lên ở quê chị thì mới hiểu được tại sao lại gọi cái màu vàng vàng, bong bóng ấy là màu mỡ của con gà.

Màu mỡ gà thường dễ lẫn vào màu da phụ nữ. Mẹ quay lại nhìn chị, tóc mẹ làm ướt cả một khoảng trên vai áo, chị nghe thấy mẹ nói, nhưng không rõ mẹ nói gì, chị nghe được cả tiếng gió lao xao rung rung những chùm lá của cây trứng cá. Mẹ đứng chải tóc, rồi bỗng dưng lại không thấy mẹ nữa, mẹ biến mất vào trong màu mỡ gà rồi. Chao ôi, chị khóc ôi là khóc!

Trên đây là nguyên đoạn mở đầu của bài viết. Đọc xong, chúng ta biết ngay cảnh bà mẹ đang hong tóc dưới cây trứng cá trong buổi chiều đó là một cảnh ảo, dội lại từ một kho cất giấu đâu đó trong tiềm thức, tuy nhiên đó là một cảnh rất đẹp, đẹp đến nỗi có thể coi là điển hình của hình ảnh một bà mẹ đẹp muôn thuở... tóc mẹ dài, dáng mẹ cao, bộ quần áo lụa màu mỡ gà, và cả tóc mẹ làm ướt cả một khoảng vai trên áo... tất cả rất thực như chúng ta có thể đang chứng kiến một bà mẹ bằng xương bằng thịt đang hong tóc trong một buổi chiều màu mỡ gà trên quần áo, trên nước da lẫn với cả ánh nắng vàng buổi chiều chiếu chênh chếch trên cây trứng cá. Nhưng không, tất cả cảnh sinh động ấy chỉ là ảo ảnh hiện lên trong tâm thức mộng du của tác giả, khi chị nghe thấy mẹ nói, nhưng không rõ mẹ nói gì... Mẹ đứng chải tóc, rồi bỗng dưng lại không thấy mẹ nữa, mẹ biến mất vào trong màu mỡ gà rồi.

Đó là hình ảnh của bà mẹ lớn nhất, đẹp nhất, xưa nhất hiện ra như một pho tượng chủ thể, để ngay sau đó tan thành một dòng suối chảy xuống các thế hệ bên dưới, sẽ hóa thân thành các hình ảnh mẹ khác không đẹp bằng, không điển hình bằng nhưng vẫn ăm ắp nỗi niềm mà mẹ đã cưu mang năm xưa...

Đột ngột, không một tiếng báo trước, một hình ảnh khác hiện ra như một chuyển cảnh của phim xi nê: con của mẹ đang làm mẹ. Sao nhanh và đột ngột thế? Đừng hỏi một câu như vậy trong tâm và cảnh này. Đừng mang thời gian để đo lường một dòng suối êm như mây trôi chuyển từ thế hệ này sang thế hệ khác. Dòng suối của tình mẹ con không gián đoạn trong thời gian và trong không gian, sự biến hóa của từng thế hệ chỉ là những biểu hiện chốc lát trong cái hành trình sinh sôi miên viễn bất tận. Vì vậy, không cần một dấu hiệu nào của chuyển đoạn, chúng ta đọc tiếp:

Hôm nay, ngày đầu tiên chị dắt thằng bé đến trường...

Lại một thế hệ mẹ khác bắt đầu, thằng bé đó là con của tác giả. Buổi sáng người mẹ vừa đưa con đến với buổi học đầu tiên, khi hết buổi học:

Chị đi đón con về, đứng nhón gót nhìn qua cửa sổ lớp, thằng bé đang ngồi trong cái vòng tròn với bạn, ngước nhìn lên thấy mẹ, nó òa khóc.

Nó vừa òa khóc vì tủi thân, nhớ mẹ trong buổi xa nhà đầu tiên, một hình ảnh khác chợt đến, lại một chuyển cảnh chuyển tình đột ngột không báo trước:

Cậu thanh niên vung ra khỏi tay mẹ, chạy theo chùm bong bóng đang bay trên bầu trời, chùm bong bóng bay mất hút, cậu chạy theo, vừa chạy vừa vấp ngã, đứng dậy, chạy tiếp.

Giống như ta vẫn thấy trong chiêm bao, thằng bé đã vụt lớn, và chùm bong bóng bay trong bầu trời chính là các ảo ảnh của cuộc đời mà nó phải lao theo, phải chụp bắt, say sưa quên cả người mẹ mà nó bỏ lại sau lưng. Nó mới òa khóc khi thấy mẹ vào cuối buổi học đầu tiên ở trường mà, sao nó vội thế? Đúng rồi, nhưng đây chỉ là những nét phác thảo của một bức tranh rộng lớn, người ta phải bỏ qua rất nhiều chi tiết, gồm cả một quãng đời dài từ lớp đồng ấu tới khi tốt nghiệp đại học, chỉ cần ghi lại những sự kiện cực kỳ quan trọng trong lòng một người mẹ. Thằng bé vừa mới òa khóc vì nhớ mẹ, thoạt cái nó đã bỏ mẹ để chạy theo chùm bong bóng ảo ảnh, đó là những nét chính. Chỉ cần ghi lại những nét chính thôi, vì đó là những khúc quanh của cuộc đời mang đứa con tới những chân trời mới. Các con chim khi đã đủ lông cánh thì như một định mệnh có sẵn đều đập cánh bay xa khỏi tổ. Con chim mẹ cũng mang một bản năng định mệnh, không bay theo con, chỉ đứng lại bên bờ tổ nhìn con bay đi với biết bao thương nhớ kết tụ cả một đời qua quá trình mang nặng đẻ đau, thương yêu săn sóc cho con khôn, lớn.

Rồi đến phiên con bé em của thằng bé vừa rồi, rồi đến thằng út, cũng tái diễn cảnh đi học mẫu giáo, và như một kịch bản bất biến, thoắt cái chúng nó đã lớn, đi xa không chút bịn rịn, bỏ lại sau lưng người mẹ nhớ thương. Sao thế nhỉ, hình như trong quá khứ chưa xa lắm và trên một nền văn hóa khác, cảnh tứ đại, thậm chí ngũ đại đồng đường vẫn là chuyện thường cơ mà. Trừ những người con gái bị gả đi xa hay gần để gánh vác giang sơn của nhà người, tất cả con trai lớn lên, lập gia đình, rồi tiếp tục chung sống trong một cơ ngơi với bố mẹ, ông bà nội, ông bà cố... Trong nền văn minh nông nghiệp ấy, mọi chuyện êm đềm như một cánh đồng lúa buổi sớm mai hay trong lúc chiều tà, mọi người quây quần trong một đời sống yên tĩnh, không có chia cách phân ly, không có nỗi nhớ thương nát ruột của các bà mẹ phải xa con...

Tác giả tiếp tục lặn sâu vào những giấc mơ bất định của mình, cảnh lại đột ngột chuyển sang các hình ảnh khi xa xôi khi gần gũi. Như đây, ngôi nhà xưa trong đó có bà mẹ đang ngồi may trên bàn máy may Singer, vẫn nghe tiếng kim chạm trên vải, vẫn nghe tiếng máy chạy theo nhịp đạp của bàn chân mẹ, nhưng tuyệt đối mẹ không nghe thấy gì, và không nói lời nào. Một hoạt cảnh câm tuy vẫn có tiếng động, mang lại một không khí vừa thân mật vừa ma quái, chạy qua màn ảnh ý thức của người mơ vừa thực vừa ảo.

Mẹ thương yêu con như một bản năng. Có thể gọi tình yêu là một bản năng hiểu như một sức mạnh mù tối? Chỉ biết rằng tình ấy như một khối tinh thần bất biến tồn tại trong vũ trụ, như một cái Đạo, mà không có nó tất cả mọi sinh vật không thể sinh tồn. Con người đã nhận ra nó, và thờ phượng nó. Các tôn giáo lớn, mặc dù giáo lý rộng rãi bao trùm, vẫn có phần riêng cho tình mẹ, Phật Bà Quan Âm trong đạo Phật, Đức Mẹ trong Thiên Chúa Giáo; trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam từ buổi bình minh của dân tộc đã sùng bái tình thương của Mẹ: Mẫu Thượng Ngàn (con gái của Sơn Tinh và Mỵ Nương), Thánh Mẫu Liễu Hạnh (một nhân vật nửa lịch sử nửa huyền thoại thế kỷ 15), Mẫu Thoải... Hay:

Mẹ là tiểu Kính Tâm

Lên chùa giải oan

Ôi xót thương trẻ khóc trong vườn

Trẻ con hoang

Ôi ! Mẹ từ bi

Giọt máu rơi này, Mẹ nhận là con.

Mẹ Việt Nam !

(Phạm Duy, trường ca Mẹ Việt Nam)

Người Việt Nam, cũng như bao nơi khác trên trái đất, thờ phượng cội nguồn của sự sinh sôi...

*

Trần Mộng Tú trong một cơn “mộng mơ” đã ý thức tình mẹ rộng hơn là tình với những đứa con của riêng mình. Nàng đã phần nào đi vào biển cả mênh mông của vũ trụ tình mẹ bằng những hình ảnh cụ thể mà nàng thấy trong mơ.

Nơi chị ở đông người lắm, ai cũng già như chị, có người đứng, có người nằm, họ đi lại trên những chiếc xe lăn, trong im lặng. Họ in những chiếc bóng mong manh, còng xuống trên tường, nhưng ai cũng luôn luôn ngóng nhìn ra phía cửa chính. Chị thấy con trai út của mình đi vào với một bó hoa và người bạn gái, khi hai người bước vào tất cả mọi người trong nhà đều chạy ra, và gọi con chị rối rít. Họ gọi:

- Con trai của tôi, con trai của tôi!

Không chị nhớ rõ ràng, đó là con trai của chị mà, thằng út giống chị nhất nhà. Mắt, môi này là của chị. Tại sao họ nhận. Hay ở đây mọi người đều chung một con trai thôi. Hình như ai cũng thèm khát được làm mẹ, được có một người có tên là “Con” chú ý đến mình.

Con trai chị cầm bó hoa, tháo ra từng bông một, trao cho những người đàn bà mong manh bao chung quanh cậu. Bó hoa như không bao giờ hết và những người đàn bà cứ liên tục gọi “Con ơi!”

Nhưng rồi cậu con cũng bỏ ra về, bỏ lại chị. Cả không gian rơi vào một cái hố đen, không tiếng động. Những người già gục xuống như cây đổ trong rừng.

Đoạn văn trên phảng phất như một giấc mơ du hành địa phủ, và ngay ở đó tình mẹ vẫn là một nỗi khao khát mãnh liệt. Hình ảnh vô số người đàn bà đổ dồn về người con út của tác giả để nhận chàng là “con” diễn tả lòng nhớ thương con của họ, có thể đã là những bà mẹ hay chưa bao giờ làm mẹ, nhưng đều có nỗi khao khát nhớ thương như nhau. Ở đây tình mẹ như đã được kết tinh thành một chất bàng bạc trong không gian và hình ảnh những người đàn bà ấy -những người Mẹ ấy- chỉ là hóa thân cụ thể trong chớp mắt khi một hình ảnh (hay chỉ là một ý tưởng, một thoáng tinh thần) CON xuất hiện. Họ nháo nhào vây quanh lấy cái khái niệm Con ấy để thể hiện chính họ, Mẹ. Rồi cái gọi là Con ấy bỏ đi -Con nào mà chẳng bỏ đi?- thì cả sự kết tinh Mẹ ấy rệu rã gục xuống. 

Những người già gục xuống như cây đổ trong rừng.

Nhưng tình mẹ có phải luôn luôn phải là nhớ thương? Cả một tập thể của những người đàn bà khốn khổ vì nhớ thương ấy, họ là ai vậy? Là ai mà có vẻ không có chút mãn nguyện nào sau khi sinh những đứa con cho đời? Cho đời nhưng chẳng phải cho mình. Nếu những người con của họ trong đời sống vẫn luôn luôn gần gũi trong niềm hạnh phúc đoàn viên tròn đầy với mẹ mình thì các bà già đó đâu phải khô héo vì nhớ thương, đâu phải gục xuống như cây đổ trong rừng? Vì chiến tranh chăng? Phải, chiến tranh đã bắt những đứa con vừa chớm trưởng thành của mẹ vào guồng máy hủy diệt, để không bao giờ về với mẹ nữa. Vì thế giới đã kỹ nghệ hóa cao độ chăng? Phải, một nhiệm vụ ở đâu đó rải rác khắp mặt địa cầu kêu gọi, thu hút những người trẻ tuổi dấn thân vào cuộc sống sinh động với khả năng chuyên môn của mình. Sự thiếu vắng những đứa con mà mình sinh ra đã kết tinh thành một nỗi nhớ thương tội nghiệp cho bao nhiêu là bà mẹ trong thời đại này. Nhớ thương và bất lực, gục xuống như cây đổ trong rừng.

Phải chăng Tình Mẹ là một nỗi khao khát khôn nguôi thường trực trong trời đất; và tất cả mọi người nữ khi sinh ra thì đã là một phần của nó, một thể hiện cụ thể trong đời sống trần gian để làm nhiệm vụ sinh sôi. Khi người nữ đã thành một bông hoa trong cõi nhân gian thì nguồn suối huyền nhiệm ấy sẽ chi phối, đều khiển từ bản năng đến tình cảm làm mẹ để người ấy hoàn tất vai trò của mình?

Chị nhìn thấy một người đàn bà trẻ, lúi húi với hai đứa nhỏ. Hai đứa nhỏ chỉ bé bằng hai bông hoa, bay ngả nghiêng trong gió, nở tung từng cánh trong nắng. Người đàn bà trẻ đó cứ cầm cái dù quay tròn che nắng và hứng những giọt mưa chung quanh hai bông hoa. Người đàn bà đó trông quen lắm, mà sao chị không nhận ra nhỉ.

À, hay là con gái chị, chị đoán thế vì hình như chị cũng có một đứa con gái.

Con gái chị làm mẹ từ bao giờ nhỉ?

Bỗng thoắt chị thấy người đàn bà trẻ đó lưng còng xuống, thân thể như co lại, da nhăn nheo đang ngồi trên một chiếc xe lăn. Hai bông hoa nở tung ra từng cánh và theo gió bay đi thật xa. Người đàn bà cứ vươn tay nắm bắt vào một khoảng không trước mặt.

Chị chạy lại vòng tay ôm cái thân hình mong manh đó vào lòng, chị vỗ vỗ nhẹ lên mái tóc đang úp vào vai chị. Chị và người đàn bà không còn trẻ nữa, đã chập lại thành một.

Một người nữ, từ khi là một thiếu nữ trong trắng, đến khi đóng vai một người tình, rồi người vợ, rồi đến giai đoạn cưu mang con trong lòng... bất cứ trong giai đoạn nào của đời mình đều đã luôn luôn mang trong mình đầy đủ ý thức và tư cách một người Mẹ, dù tiềm ẩn, chuẩn bị, dù mới chớm nở hoặc khi đã mãn nguyện ôm đứa con bé bỏng trong lòng để bắt đầu làm mẹ đích thực. Con gái của tác giả cũng thế, đến lượt mình lại làm công việc sinh sôi như mẹ mình, như bà mình, rồi cũng già đi nhìn những đứa con như hai bông hoa bay trong gió. Rồi lại nhập làm một với mẹ, tức là nhập vào dòng suối Tình Mẹ trôi miên viễn từ thế hệ này sang thế hệ khác, mãi mãi.

Trần Mộng Tú trong cơn u hiển đã thấy hết, thấy chính mình và thấy cả trời đất. Và biết rằng chính mình, hay chính con gái của mình, và rộng ra mãi đến bao người nữ khác cũng đều là những sứ giả muôn đời đem Tình Mẹ để thể hiện cùng thế giới này. Với những nỗi niềm riêng, với những khao khát, cả những khổ đau không lúc nào nguôi về một mối tình rộng lớn mà mình được tham dự vào. Làm mẹ...

Jun. 18, 2015