Để
chuẩn bị cho cuộc hội thảo về Tự Lực Văn Đoàn vào tháng Bảy 2013 vừa
rồi, tôi đã mời nhà văn Nguyễn Xuân Hoàng tham dự ban điều khiển các
buổi hội thảo, và anh đã nhận lời, khoảng nửa năm trước. Tôi rất yên
tâm, vì ban điều hành gồm Bùi Bích Hà, Đỗ Quý Toàn và Nguyễn Xuân Hoàng
thì coi như là "mạnh"; đề tài nào, tình huống nào những nhà cầm bút lão
luyện này cũng có thể lèo lái xuôi chèo mát mái được.
Hoàng, Vy và nhóm anh em Người Việt
Thế
nhưng hai tuần trước ngày hội thảo thì Hoàng gọi cho tôi từ San Jose,
giọng yếu ớt, cho biết không thể xuống quận Cam tham dự hội thảo được,
vì lâm trọng bệnh một cách bất ngờ. Vé máy bay đã mua
nay đã phải trả lại, chứng đau lưng tưởng là thông thường hóa ra có
nguyên do trầm trọng từ cột sống, và đang chuẩn bị một chương trình chữa
chạy dài ngày trong nhà thương. Hoàng tỏ ý tiếc bỏ lỡ một chương trình
hội thảo quan trọng và hứa hẹn nhiều hào hứng. Tôi vội trấn an Hoàng là
đừng lo gì về cuộc hội thảo, mà hãy lo chữa bệnh, sức khỏe của bạn là
cái quan trọng nhất hiện nay. Tuy vậy trong lòng tôi dấy lên một nỗi
tiếc nuối và lo lắng về chỗ trống do Hoàng vừa để lại trên bàn chủ tọa
đã phác họa, vì Hoàng là một người điều khiển các chương trình hội thảo
văn học đầy kinh nghiệm và kiến thức. Cách đây sáu năm, vào năm 2007,
khi tổ chức hội thảo về văn học Việt Nam hải ngoại cũng tại Little
Saigon, tôi cũng đã mời
Hoàng vào ban điều khiển chương trình, và buổi hội thảo đã diễn ra rất
tốt đẹp. Hoàng tiếp nhận nội dung thuyết trình nhanh và chính xác, tóm
tắt ngắn gọn và thông minh để khán giả nắm vấn đề, từ đó lèo lái cuộc
thảo luận lịch sự và xây dựng.
Nghe
Hoàng đau, nhóm anh em báo Người Việt nóng lòng muốn đi thăm. Chuyến đi
đã được thực hiện ngày thứ Bảy, 10 tháng 8, 2013, chúng tôi sáu người
từ quận Cam đi San Jose lúc 6 giờ sáng, phải đi sớm vì còn phải lái xe
về trong ngày. Rất thường gặp nhau, nhiều người trong nhóm vì công việc
còn gặp nhau hàng ngày, nhưng khi ngồi trên một chiếc xe lái đi xa thì
câu chuyện của chúng tôi tự nhiên đổi khác, toàn
những đề tài ra khỏi công việc hàng ngày của tòa báo. Nhiều lúc nói về
Nguyễn Xuân Hoàng, về các kỷ niệm thời gian 11 năm Hoàng làm Tổng thư ký
tòa soạn Người Việt, và quãng sáu năm làm Tổng thư ký tạp chí Thế Kỷ
21. Đinh Quang Anh Thái bỗng lên tiếng hỏi: "Ra hải ngoại, anh Hoàng đã
xuất bản thêm được các tác phẩm nào nhỉ?" Một câu có vẻ dễ, nhưng không
ai trả lời được đầy đủ, người thì nói Căn Nhà Ngói Đỏ, kẻ nói Người Đi
Trên Mây, riêng tôi thêm được Bụi và Rác vì nhớ có một bài điểm sách rất
hay của Trần Hồng Châu trên Thế Kỷ 21 về tác phẩm này.
Đến
San Jose khoảng hơn 12 giờ trưa chúng tôi ghé ăn tại tiệm phở có tên là
"90
độ" giữa một khu thương xá đông đúc ở đây. Các khu thương xá của người
Việt Nam tại San Jose khang trang hơn Little Saigon ở quận Cam nhiều. Ở
"thủ đô tị nạn" Nam Cali của người Việt chẳng có tiệm phở nào có quy mô
như Phở 90 độ, từ nhà cao cửa rộng, lối trang trí tân tiến sáng sủa, đến
cách tiếp đãi nhanh chóng lịch sự một cách chuyên nghiệp và thực khách
đông đảo như thời điểm trưa thứ bảy chúng tôi tới nơi. Ngoài những tô
phở truyền thống, bạn có thể gọi phở đuôi bò, phở bê thui v.v... nghe
rất mới lạ. Nói chung Phở 90 độ thuộc loại ngon, có điều chúng tôi không
hiểu vì sao nó có tên gọi như thế. Như một bảo đảm cho sự nóng sốt nơi
các tô phở của nó chăng? Nếu như vậy thì "độ" ở đây là độ C chứ không
phải độ
F.
Chúng
tôi có hẹn một vài người bạn tại San Jose đến cùng ăn trưa để Đỗ Quý
Toàn ký tặng cuốn sách Đứng Vững Ngàn Năm mới xuất bản. Đây là một công
trình khảo sát một cách công phu và khoa học các yếu tố giúp dân tộc
Việt Nam đứng vững không bị Hán hóa dù đã trải qua một ngàn năm bị Tàu
đô hộ. Trao tặng cuốn sách này giữa một hiệu ăn gìn giữ đúng truyền
thống ăn uống của người Việt Nam dù đang trôi giạt nơi góc bể chân trời,
thì cũng ý nghĩa lắm.
Ăn
xong tất cả lên xe trực chỉ thành phố Milpitas là nơi gia đình Hoàng
đang cư ngụ. Chỉ độ 20
phút là tới. Vy, vợ Hoàng, đón mọi người vào phòng khách và nói vừa đủ
nghe là đang có một nhóm bà con đang thăm Hoàng tại phòng ngủ, nhưng
cũng cho biết là Hoàng có thể ra phòng khách nói chuyện được. Vy mô tả
qua về bệnh tình của Hoàng, bị ung thư cột sống, hiện ba đốt cuối của
xương sống đang bị hủy hoại. Tình hình khó khăn. Ai cũng hình dung được
là khó khăn đến mức nào. Bệnh viện Stanford đã chế tạo riêng cho Hoàng
một dụng cụ để mang quanh bụng nhằm giữ cho lưng được thẳng trong tình
trạng những đốt xương sống quá yếu không giữ vững thăng bằng cho thân
thể được nữa. Nhưng Hoàng lười đeo nó vào người mà vẫn đi lại được,
chứng tỏ các đốt xương sống vẫn còn tự chống đỡ được.
 |
Nguyễn Xuân Hoàng và Đỗ Quý Toàn
Từ
buồng ngủ Hoàng xuất hiện như một tiên ông, tóc dài trắng xóa, người
gầy, mặt trắng, đôi mắt mở to vẫn linh hoạt, chống
gậy bước đi rất chậm có Vy đỡ bên cạnh. Nhìn một lượt các bạn đến thăm
từ xa, Hoàng tỏ ra cảm động. Từ giã báo Người Việt đã gần hai thập niên
để đi làm tờ Mercury tiếng Việt tại San Jose, bây giờ nhìn lại anh em cũ
thì vẫn bấy nhiêu người, trừ Phạm Phú Thiện Giao thuộc thế hệ trẻ mới
vào sau, và đã vắng đi Trần Đại Lộc, Lê Đình Điểu, Đỗ Ngọc Yến... San
Jose với quận Cam thì có xa xôi gì, anh em vẫn có dịp lên xuống gặp nhau
luôn, nhưng buổi gặp gỡ hôm nay bỗng mang một không khí khác hẳn, khi
Phan Huy Đạt trao cho Vy món quà của anh em Người Việt, khi Đỗ Quý Toàn
ký tặng Hoàng cuốn Đứng Vững Ngàn Năm, và những lời hỏi han ân cần khác
hẳn bình thường của mỗi người. Thì đúng rồi, đây là đi thăm người bệnh
chứ đâu phải
gặp nhau ở Cà phê Factory hay một cuộc hội thảo nào. Thế nhưng không
khí hình thức chóng qua đi, nhường chỗ cho những trao đổi quen thân lệ
thường. Con người văn học, con người báo chí giữa chủ và khách trở về
rất nhanh, với những câu hỏi, câu nói đùa làm vang lên tiếng cười khiến
căn phòng khách trở nên ấm cúng. Và vẻ mặt của Hoàng cũng linh động hẳn.
Tôi
nhắc lại câu hỏi trên xe của Đinh Quang Anh Thái. Hoàng ngửng mặt nhìn
trần nhà nhẩm tính, sau 75 truyện dài có Người Đi Trên Mây, Sa Mạc;
truyện ngắn và tùy bút thì có Căn Nhà Ngói Đỏ; Bụi và Rác cũng là truyện
dài, coi như là Người Đi Trên Mây 2...
Tôi
hỏi tiếp: "Năm 1993, từ tháng Tư cho đến tháng 12, tạp chí Thế Kỷ 21 có
đăng một loạt bài chín kỳ có tên gọi là 'Một hoàn cảnh mới cho sáng tác
văn nghệ', ký tên hai người: Võ Phiến và Nguyễn Xuân Hoàng. Các bài đều
dưới hình thức đàm thoại. Vậy cách thức hình thành của loạt bài này như
thế nào?"
Sở
dĩ tôi đặt câu hỏi này là vì gần đây tôi tìm những bài cũ có giá trị
của Thế Kỷ 21 để đăng lại trên báo mạng Diễn Đàn Thế Kỷ, và đã đăng gần
trọn loạt bài này. Hai nhà văn này đã nhìn ra lắm cái hoàn cảnh mới cho
sáng tác văn nghệ, ví dụ sự tương quan giữa sách và người, ngày nay con
người không còn chịu nhiều ảnh hưởng của sách như các thế kỷ trước, mà
chịu ảnh hưởng của tin tức, của TV, của đời sống xã hội nhiều hơn. Rồi
đề tài sách và nhà, rồi cuộc sống vội vàng v.v... Câu chuyện đối thoại
nào cũng hấp dẫn, cũng thấu tình đạt lý. Và một hôm tôi bỗng nhận ra
điều này: dù là dưới dạng đàm thoại, văn phong tất cả các bài này là của
Võ Phiến, vậy cuộc chuyện trò đã diễn ra như thế nào giữa hai nhà văn?
Tôi định đến thăm nhà văn Võ Phiến để hỏi vấn đề này, nhưng sực nhớ ra
từ mấy năm nay trí nhớ của nhà văn lão thành này đã lãng đãng lắm, chắc
là khó có được câu trả lời chính xác. Và định bụng hỏi Nguyễn Xuân
Hoàng. May quá trong chuyến đi thăm Hoàng lần này, cái trí nhớ cũng đã
bắt đầu
lãng đãng của tôi lại nhớ ra chuyện này, và tôi vội vàng đem ra hỏi
Hoàng. Chứ lỡ không còn dịp để hỏi nữa thì làm sao? Thì tôi lại ân hận
như đã lỡ dịp hỏi nhiều điều tôi cần biết, với Lê Trọng Nguyễn, với Đỗ
Ngọc Yến, với Phạm Duy... May quá, Hoàng đã trả lời một cách rõ ràng.
"Hồi
đó ông Võ Phiến và tôi có trao đổi với nhau về tình hình văn nghệ, tình
hình viết lách. Và nhận ra mình đang ở trong một thời đại có quá nhiều
đổi thay. Chúng tôi quyết định sẽ quan sát về các đổi thay ấy, trao đổi
cùng nhau, rồi ông Võ Phiến sẽ là người chấp bút viết lại các trao đổi
của chúng tôi. Trong thực tế, chúng tôi không có mấy dịp chuyện
trò trực tiếp, mà tôi viết xuống các ý tưởng hay quan sát của tôi về
một vấn đề nào đấy rồi gửi cho ông Võ Phiến, từ đó ông nghiên cứu thêm
và viết nên một bài đàm thoại."
Tôi
nói: "Đó là những bài đọc rất thú vị, chắc hẳn nhà văn Võ Phiến đã thêm
thắt ý tình, tạo ra những câu trao đổi thật là duyên dáng và dí dỏm
giữa hai người..."
"Đó là cái tài của ông ấy," Hoàng cười nói.
Như
vậy, lần này tôi đã giải được một thắc mắc của chính tôi, và tôi ghi
lại đây để tặng cho những ai có cùng thắc mắc như tôi. Tên các tác phẩm
đã xuất bản thì có thể tìm biết dễ dàng ở nhiều nguồn, nhưng những vấn
đề chìm sâu trong việc sáng tác như thế này, không hỏi thì không thể
biết được.
Cuộc
đối thoại dù có phần hào hứng nhưng chúng tôi cũng nhận ra vẻ mệt mỏi
của Hoàng sau gần một giờ trò chuyện. Đôi chân của bạn bắt đầu run run,
giọng nói trở nên nhẹ nhàng, đó là cách nói của một người bắt đầu cảm
thấy mệt nhọc nhưng cố giấu sự mệt nhọc. Nhớ lại dặm về còn xa mà bóng
chiều xem chừng đã ngã, chúng tôi đứng dậy từ giã Hoàng và Vy. Trả lại
ngôi nhà vắng vẻ chỉ có hai người như phần
đông chúng tôi hiện nay: con cái đã ở riêng cả, vào ra lại chỉ có hai
người.
Rồi sẽ đến lúc chỉ còn một. Và đến một lúc nữa, sẽ không còn ai cả.
15 tháng 8, 2013